Her annenin sütü bebeğine yeter. Anne sütünü bir kaç hafta içinde arttırmak mümkündür. Anne sütünü arttırıcı denenmiş yöntemler için aşağıdaki linklere tıklayarak ilgili makaleye gidebilir ya da yukarıda aşağı inerek tüm içeriğe ulaşabilirsiniz. Hamile Eğitmeni ve Emzirme Danışmanı Esra Ertuğrul yazdı. Anne sütü ile ilgili sorularınızı forum bölümünde Esra Ertuğrul’a yöneltebilirsiniz.
Anne sütü hakkında bilinmesi gereken gerçekler
• Anne sütü üretimi ilk haftalarda hormonal, sonra mekanik bir hal alıyor: Memelerin bir zekası var. Meme boşaldıkça, doluyor. Yani siz memeyi sık sık boşaltarak ona ”süt lazım, yetmiyor” diyorsunuz. O da kolları sıvayıp, daha çok üretmeye başlıyor. Eğer dolu kalırsa, “demek bu kadar lazım değil” diyerek üretini yavaşlatıyor. Anlayacağınız, biraz arz talep meselesi…
• Bütün anne sütü arttırma teknikleri, yukarıdaki “memeyi boşlatma” prensibine dayanır. Süt yaptığı ya da kestiği kanıtlanmış herhangi bir besin yoktur. Beslenmeyle ilgili dikkat edilmesi gereken tek şey; çok sıvı tüketmek ve normalde almanız gereken kaloriden bir miktar daha fazla kalori almaktır. Zira, kaloriyi ya da suyu kısarsanız; bu mekanizma önce annenin ihtiyaçlarını, sonra süt üretimini düşünür. Süt üretimine yetecek su ve kalori kalmaz.
• Pompadan çıkan süt ile çocuğun emerek aldığı süt miktarı arasında fark var. Pompalar bebeklerin emişini taklit ediyor, ama dedim ya, memeler zeki, yemiyor. Bebek, o memeden pompayla sağdığınızdan daha fazla süt çıkarıyor.
• Memelerin sadece zekası değil hisleri de var. Emzirdiğinizde yaşadığınız çocuğunuzla o yakınlık hissi, süt üretimini coşturuyor. Siz bir istiyorsunuz, meme iki veriyor. Sizin gibi memeler de pompaya karşı aynı hisleri beslemiyor.
• Anne sütü üretimi üçüncü ayda regüle oluyor. Yani ilk üç ay kontrolsüzce süt üreten meme, bebek üç aylık olunca ‘yetecek kadar’ süt üretmeye başlıyor. Fazla üretiyorsa, bu üretimi kısıyor. Etrafımızdaki annelerin çoğu, üçüncü ayda mamaya başlıyor. Süt üretiminin azaldığını görünce, çocuğa yetmediğini düşünüyor. İlk aylardaki gibi memeler balon gibi şişmediği için, sütü bitti sanıyor. Memede yetecek kadar süt olması için, balon gibi şişmesi gerekmiyor. • Regl olunca, süt üretimi hormonal olarak azalıyor. Ama regl dönemi bitince, eski halini alıyor.
• Yetecek kadar süt olması için, memeden süt sızması gerekmiyor. Süt sızması, süt miktarından çok meme ucunun yapısıyla ilgili.
• Bebeklerde akşam huysuzluğu denen bir özellik var. Bazı bebeklere, akşam olunca afakanlar basıyor. Yine akşam olduğu için, memeleriniz sabahki kadar süt dolu olmuyor. Bunlara etraftan gelen, bu çocuk aç yorumları eklenince, mamaya genelde akşam saatlerinde başlanıyor. Emzirme uzmanları uyarıyor; akşam huysuzluğu açlık değildir.
• Süt memelerden bir kaç farklı akışta gelebiliyor. Bu durum, özllikle pompayla sağarken anneleri yanılta biliyor. Süt önce geliyor, sonra akış duruyor, bir kaç dakika sonra tekrar bir akış oluyor. Yani süt artık gelmiyor olsa bile, en az beş dakika daha sağmaya devam etmek gerekiyor.
• Memeden ilk gelen sütün su oranı, daha sonra gelen sütün yağ oranı yüksek oluyor. Sık sık az az emerse, bebek kilo almada bu nedenle sorun yaşayabiliyor, anneler sütü az zannediyor. Bir memeyi sonuna kadar emzirmek ya da sağmak gerekiyor.
Bebek emzirmede ilk günler ve süt üretimi
Türkiye ‘de annelerin %95 anne sütüyle başlasa da bu şekilde maalesef devam edemiyorlar. Çevresel baskı, ne yapacağını bilememe, bebeğim doyuyor mu korkusu annelerin ek besinlere daha erken başlamasına neden olmakta. Anne sütünü vücudumuz bebeğimiz için hazırlasa da annelerin psikolojisiyle direkt etkilenen oksitosin (sütün bebeğe kanallardan salınarak ulaşmasını sağlayan hormon) bu kargaşa da çok fazla etkileniyor ve kendini geri çekiyor.
Doğuma kadar bebeğimizi anne sütüyle besleyeceğimize inanmamız, ilk günlerde emzirme konusunda sıkıştığınızla kimle konuşacağınızı bulmak, kullanacağınız pompaya karara vermek, çocuk doktorunuza karar vermek işinizi kolaylaştıracaktır. Annenin sütü ister normal ister sezeryanla doğum yapsın 4-5. Gün itibariyle ani bir artma gösterir. İlk kez anneler burada şaşırıyor.
Bebeğin ihtiyacından fazla anne süt üretiyor, annenin vücudu. Bunun devamlılığını sağlamak hem de annenin memelerini rahatlatmak için pompa ile memeleri sağmak çok önemli. O günlerde sağarak memeleri rahatlatmadığınızda minik şişliklere, kızarıklık, ateş, sonunda mastite kadar devam edebiliyor. Ondan sonra da anne sağma işini tam yapamıyor, canı acıdığı içinde bebeğini tam randımanla emziremiyor.
Sonucunda da anne sütünde azalma oluyor. O zaman yapılacak şey; hangi zamanda nasıl sağma işini yapacağını annenin öğrenmesi, nasıl saklayacağını bilmesi gerekiyor. Bunun bir emzirme danışmanından ya da doğum yaptığınız hastanenin bebek odasında bulunan bebek hemşireleriyle bu konular hakkında konuşabilirsiniz. Hastaneden çıkmadan önce bu bilgileri mutlaka bebek hemşireleriyle konuşun.
Kendinize ait bir pompanız yoksa hastane tipi bir pompa kiralayabilirsiniz. Bunun içinde bebek odası hemşirelerinden destek almanız mümkün. Bunları hallettikten sonra gerisini düzene oturtmakta sorun olmayacaktır. Bebeğiniz dünyaya ilk geldiğinde havanın ısısı, kokusu, sesi her şeyi bildiğinden farklı. Tek bildiği, kokusunu tanıdığı, sesini bildiği annesi. Dünyaya alışması sizin bebeğinize alışmanız için gereken süre ilk 40 günlük süreç. Bu sürede her şey yoluna girecek, ama siz lütfen hiçbir şey için acele etmeyin. Özellikle ilk 2-3 hafta bebeğiniz her istediğinde bir göğsünüzdeki süt bitene kadar ,istediği aralıklarla emzirin. Bol bol emzirin, bol bol su içip, bebeğinizle birlikte uyuyun bebeğinizle birlikte uyanın.
Bir bakacaksınız ki her şey yoluna girmiş. Bebeğiniz ilk doğduğundaki kilosundan 3-4 gün içinde belli bir düşme olur. İlk 10 gün sonunda doğum kilosuna ulaşmışsa, emzirme konusunda ne yapıyorsanız aynen devam edebilirsiniz. Doğru yoldasınız demek ki. Ama kilo alımında sıkıntı varsa; emzirme pozisyonunuza, kaç saat aralıkla emzirdiğinizi, ne kadar su içtiğinizi ve ne kadar uyuduğunuzu kontrol edin. Lütfen hemen endişelenip, vücudunuzda oksitosin salınımını durdurmayın.
Anne sütünü arttırma teknikleri:
• En iyi süt arttırma tekniği emzirmektir. Sütünüz azsa; çocuğunuzu sık sık ve uzun uzun emzirin. Emzirmek için, memenizi dolu hissetmeyi beklemeyin. Hatta memenizin dolu olduğunu hissediyorsanız, emzirmekte/sağmakta geç kalmışsınız demektir. Ortalama iki günle bir hafta arasında sütünüz artacaktır.
• Bebeği emzirdikten hemen sonra, 10 dakika kadar memelerinizi pompayla sağmak da “süt yetmiyor” mesajını vermek için iyi bir taktiktir. ‘Hemen sonra’, kısmı bu uygulamada önemlidir. Geciktirirseniz, bebeğin acıkma ritmiyle memenin süt üretme ritmi arasındaki uyumu bozabilirsiniz. Böyle bir durumda, bebeğiniz acıktığında, kısa bir süre önce sağdığınız için henüz yeterince süt üretilmemiş olabilir.
• Emzirme tatiline çıkın ! İngilizce, ‘nursing vacation’ denen bu taktik anne sütünü artırmada çok etkili. Emzirme tatiline şöyle çıkıyorsunuz; yanınıza bebeğin bakımına yardımcı olacak birini çağırıyorsunuz. Hep beraber eve kapanıyorsunuz. Uyumadığınız ya da bebeğe bakmadığını her fırsatta, ya bebeği emziriyor ya da memelerinizi sağıyorsunuz. İki üç gün boyunca, memelerinizi sağmak ve bebeği emzirmek dışında hiç bir şey yapmıyorsunuz. İki üç günün sonunda, memeleriniz acil süt çağrınızı alıyor.
• Bebek memeyi çeşitli nedenlerle reddedebilir. Yine de gece uyku sersemiyken, ya da sabah memeniz daha doluyken memeyi teklif etmeye devam edin. İstemese de en azından memenize yakın tutun. Memeleriniz açıkken kucağınıza alın.
• Anne sütünü arttırmak isteyen kadının en yakın arkadaşı pompadır. Pompanızın güçlü olması, pompa ucunun memenizin ucuna uygun büyüklükte olması ve pompanızın çift taraflı olması çok önemlidir.
• Pompanızın gücü hem çıkacak süt miktarında hem de memelere verilecek “sütü arttır” mesajında belirleyicidir.
• Piyasada standart pompa uçları satılır. Halbuki her kadının meme ucunun büyüklüğü farklıdır. Hatta sağdıkça, meme ucunuzun büyüklü zamanla da değişir. Eğer meme ucunuza uygun olmayan bir pompa ucu kullanırsanız, süt miktarınız olumsuz etkilenir. Farklı boyutlarda pompa uçları mevcuttur. Eğer sağarken acı duyuyorsanız, memenizin ucu rahatça gidip gelemiyorsa, memenizin uç kısmından daha büyük bir kısmı pompanın içinde gidip geliyorsa, pompa ucunun boyutu yanlıştır.
• Pompanın çift taraflı olması, bana göre elzemdir. Zira sütünüzü arttırmaya çalıştığınız günlerde, hayatınız süt sağarak geçer. Neredeyse bebeğe bakacak vaktiniz kalmaz. Tek taraflı pompa demek, sağarak geçireceğiniz süresinin iki kat artması demektir ve sürdürülebilir bir durum değildir. Zamanla bezmenize ve sağma işini ihmal etmenize neden olur.
Anne sütü arttırma teknikleri (devam):
• Pompayı nasıl kullanacağınıza gelince. Eğer sadece sağarak süt veriyorsanız, normal şartlarda, pompayla bebeğin acıkma ritmi arasında bir uyum tutturmanız gerekiyor. Yani bebeğiniz genelde üç saatte bir acıkıyorsa ve günde yedi öğün kadar süt tüketiyorsa; üç saatte bir ve günde yedi kere süt sağmanız önemli.
• Power pump zamanı ! Eğer sütünüz azsa, artıncaya kadar bebeğin acıkma ritminden çok daha fazla sağma işlemi yapmanız gerekir. Buna da power pump yani ‘güç pompası’ deniyor. Power pump, zahmetli bir iş; belki gün içinde normal sağma ritminizi koruyup, vakit bulduğunuzda günde bir ya da iki kere power pump yapabilirsiniz. Power pump taktiği; belirli bir süre memeyi pomoayla sağıp, belirli bir süre bekleyip, sonra tekrar sağma mantığına dayanıyor. Süreler değişebilir ama, örnek vermek gerekirse, şöyle bir uygulama; ilk sağmada on beş dakika sağ, daha sonra on dakika bekle beş dakika sağ, on dakika bekle, beş dakika sağ diye devam ediyor. Ne zamana kadar mı ? Canınıza yetinceye kadar.
• Özellikle emzirme tatili ve power pump uygulamalarında memelerinizi yolda bırakmamaya dikkat edin. Süt üretmeleri için memelerinizin sağlıklı olması önemli. Onlara iyi bakın, havadar tutun ve acı/yara gibi bir durum olursa bu uygulamalara hemen ara verin.
• Tanrının annelere bir şakası olsa gerek…En çok anne sütü yapan şey, bir annenin arayıp da bulamadığı tek şey olan; uykudur. Sabah saatleri sütünüzün en çok olduğu saatlerdir, bunun nedeni bir kaç saat de olsa uyumuş ve dinlenmiş olmanızdır. Mümkün olan her fırsatta, uyuyamasanız bile dinlenin.
• Bazı memelerden ilk gelen süt çok tazyikli geliyor. Bu durum da bebeği rahatsız edebiliyor, memeyi reddetmeye başlayabiliyor. Durumun bu olduğunu tespit ederseniz, elinizle bir havluyla memedeki ilk sütü hafifçe sağın. Daha sonra bebeği memeye koyun
• Ve gelelim ilaç meselesine… Piyasada satılan bir mide ilacının etken maddesi, prolaktin hormonunu tetikliyor ve süt üretimini arttırıyor. Ben bir hafta kadar kullandım, tecrübeyle sabit. Kanada’da bu konuda yapılan araştırmalar da ilacın etken maddesinin anne sütünü arttırdığını ortaya koyuyor. ABD’de ve Kanada’da aynı etken maddeye sahip mide ilaçları, kadınlar tarafından bu amaçla kullanılıyor. Lakin FDA, (Amerika’da ilaçlardan sorumlu kuruluş) bu uygulamayı onaylamıyor. Neden derseniz, ilaç eser miktarda olsa da anne sütüne geçiyor ve bebekler üstündeki etkilerine yönelik bir araştırma yok. Gelin görün ki aynı ilacın pediatrik boyu, reflüsü olan bebeklerde kullanılıyor ve böyle bir durumda anne sütüne geçen miktardan çok daha yüksek miktarda ilaç bebeğin sistemine giriyor. FDA’nın muhalefetine rağmen Amerikalı birçok doktor, yine de bu ilacın kısa bir süre kullanımını annelere öneriyor. Bitkisel ya da değil, ilaç kullanmadan önce muhakkak doktorunuza danışın, onun onayı yoksa kullanmayın.
• Bu ilacı kullanırsanız, sütünüz istediğiniz miktara geldikten sonra ilacı çok yavaş bırakmanız ve o dönemde daha çok sağıp emzirmeniz gerekiyor. Günde 4 tablet kullanıyorsanız, çeyrek tablet azaltarak, azaltmalar arasında bekleyerek, bekli bir ayda bırakmanızda fayda var. Aniden bırakırsanız, sütünüz tekrar azalabilir.
Not: Dünyadaki en önemli ve kapsamlı emzirme ve anne Sütü kitabı olan Emzirme Sanatı/La Leche League Türçe olarak yayınlandı. Daha atılacak çok adım var, ama güzel bir başlangıç.
Sütüm bebeğime yetiyor mu, süt arttırıcı gıdalar ve bitkisel destekler neler?
Normal beslenen sağlıklı bir annenin sütü, çoğunlukla bebeği için yeterli olmaktadır. Bazı anneler bebekleri için yeterince süt üretemediklerini düşünmektedir. Bundan emin olabilmek için en kesin bilgi bebeğin kilo alımıdır.
Bebeğime anne sütü yetiyor mu diye düşündüğünüzde size en yakın sağlık ocağına gidin ve bebeğinizi tarttırın. Sonra 2-3 gün sadece bebeğiniz her istediğinde emzirin, emzirin. Sonra yine aynı yere giderek bebeğiniz tarttırın. Eğer günlük 20- 30 gr , hafta da 125 gr, ayda da en az 500 gr almışsa her şey yolunda diyebiliriz.
Eğer kilo alımında sıkıntı varsa, anne günde ne kadar su içtiğini, ne kadar emzirdiğini ve ne kadar dinlendiğini, uyuduğunu önce bir kontrol etmeli. Bunların hepsi tek başına anne sütünü etkiler. Bunlarla ilgili bir sıkıntı yoksa nasıl beslendiğine, neler yediğine de dikkat edilmeli.
Anne sütünün miktarını etkileyen en önemli faktör ne kadar talep varsa o kadar süt üretir, annenin vücudu. Özellikle ilk 3 ayda bu rutin oluşu, bebeğin yaklaşık ne kadar süt ihtiyacı var o netleşir. Annenin vücudu da o miktar da süt üretir. Bu mekanizmada süt miktarını arttırmak için bazı besinlerden de minik destekler alınabilir. Anne sütünü arttıran besinler, tüm dünyada, yüzyıllardır kullanılmaktadır.
Anason, çemen otu, rezene, ısırgan otu, tarçın, fesleğen, nane, ve susam gibi bitkiler anne sütünü arttırıcı olarak bilinen bitkilerin başında gelmektedir. Bu bitkilerden salatalar hazırlayıp yiyebileceğiniz gibi çaylarını da hazırlayabilirsiniz. Çay için ölçü ortalama bir su bardağı kaynamış suya 1-2 çay kaşığı kadar kuru bitkidir. Siz damak tadınıza göre bu oranları ayarlayabilir ve birkaç bitkiyi karıştırarak lezzetli çaylar elde edebilirsiniz. Böylece emzirmeden dolayı artan sıvı ihtiyacınızın da bir kısmını karşılamış olursunuz.
Göğüs ve karın bölgenize susam yağı ile masaj yapmak da süt bezlerinizi uyararak ve kan akışını düzenleyerek anne sütünüzü arttırmanıza yardımcı olacaktır. Bunun için günde 2-3 kez 1-2 dakika masaj yapabilirsiniz. Anne sütünü en çok arttıran şey bol bol su içmektir. Ayrıca günde 3 lt kadar su içmek de çok önemlidir. Anne sütünü arttıranlardan biride malt özüdür.
Bunu eczanelerde özel hazırlanmış içeçek şeklinde alabileceğiniz gibi, alkolsüz birada aynı işi görmektedir. Sabah, öğle ve akşam sadece 1 kahve fincanı içilen alkolsüz bira anne sütünü arttıracağı gibi, içeriğinde bulunan B vitamini sayesinde de annenin bağışıklık sistemini korur” Harika ne kadar çok yersem sütüm o kadar çok olur” şeklinde yanlış bir anlayış vardır.
Ancak ne kadar çok yediğimiz değil, ne yediğimiz çok önemlidir. Anne normal ve dengeli beslenmeli. Yağlı olmayan proteinlerle beslenmelidir. Yeşillikler ve sebzeler tüketmelidir. Çorbalara ağırlık vermesinde yarar vardır. Sıcak ve sulu şeyler sütün miktarına olumlu katkıları vardır. Aşırıya kaçmamak koşuluyla, tahin- pekmez ve az yağlı süt ürünleri tüketilebilir. Günde 4-5 fincan kadar rezene ve ısırgan çayı tüketilebilir. Ayrıca çeşitli firmaların emziren anneler için olan çaylarından ada içilebilir.
Aynı zaman da kilo aldırmayan demir kaynağı olan yeşil mercimek, brokoli, roka, ıspanak, pazı, dereotu, çekirdekleriyle beraber yenilmesi gereken siyah üzüm, dut pestili, yumurta ve yağsız kırmızı et, balık tercih edilmelidir.
Taze beyaz üzüm ( günde 2 porsiyon)
Dereotu ( sabah- akşam yemeklerde yenilebilir.)
İncir (taze veya kurutulmuş)
İncir-havuç (Anne sütünü artırmak için haşlanmış kuru incir suyu da içebilirsiniz. Sekiz-dokuz adet kuru inciri yarım litre klorsuz suda en fazla on dakika haşlayınız. İkiye böldüğünüz suyu sabah-akşam olmak üzere günde iki kere tüketiniz.)
Taze beyaz dut
Haşlanmış taze beyaz dut kurusu
Anason (20 gram susam, 10 gr anason ve 500 gr bal karıştırılır ve macun haline getirilir. Bundan günde 3 çorba kaşığı yenir)
Kereviz
Taze kereviz yaprakları
Bal kabağı
Kıvırcık salata
Sumak
Rezene çayı
Çemen
Çörek otunun bal ile karıştırılması
Erik kaynatılarak balla karıştırılması
Fesleğen (Fesleğen çiçeği, tohumu ve yaprakları kullanılır. Bunların çayı demlenir. Bundan 1- 2 bardak içilir) . Hurma
Kimyon
Kişniş
Lahana
Marul (tohumundan günde 4- 5 gr yenirse etki gösterir)
Nane
Salep
Yer elması
Zencefil
Sarımsak
Anne sütü ve emzirme deyince sarımsaktan bahsetmeden olmaz. Sarımsak, bebeğinizin iştahını açmasının yanında güvenle kullanabileceğiniz iyi bir antibiyotiktir. Bebeğinizi emzirmeden 1 saat önce 1-2 diş sarımsak yerseniz, bebeğiniz memeyi daha iştahla kapacak, daha uzun süre emerek daha fazla süt içmiş olacaktır. Emzirme yoluyla bebeğe ilaç geçebileceği için emziren annelerin ilaç kullanımı sınırlıdır. Özellikle de antibiyotiklerin vücuda vermiş olduğu zararlardan dolayı pek çok anne antibiyotik ilaçlarını kullanamamaktadır. Oysaki sarımsak güvenle kullanabileceğiniz doğal bir antibiyotiktir. Kokusunu dert ediyorsanız karanfil gibi koku giderici bitkilerden faydalanabilir, çiğnemeden doğrudan yutabilir ya da eczanelerde bulabileceğiniz sarımsak tabletlerini kullanabilirsiniz.
Emzirme döneminde sağladığınız sütteki enerjinin büyük bir kısmı, yediklerinizden karşılanıyor. Aldığınız tüm enerji tam olarak süt enerjisine dönüşmüyor, çünkü vücut dokuları da bir miktar enerjiyi emiyor. Sağlıklı bir annenin günde ortalama 700–800 ml süt salgıladığı esas alındığında, emzirme döneminde günlük ortalama ekstradan enerji gereksinimi 750 kaloriyi buluyor. Bu miktarın 500 kalorisi yediklerinizden sağlanırken, 250 kalorisi hamilelikte depoladığınız yağlardan karşılanıyor.
Bu da emzirme sırasında aldığınız fazla kiloların, enerjiye daha hızlı dönüşmesine katkıda bulunuyor. Annelere sütlerini artırma konusunda şu önerilerde dikkat etmelidirler:
♦ Hızlı kilo vermeyi vadeden diyet ve ilaçları uygulamayın.
♦ Sütünüzü arttıran en önemli besin sudur. Günde en az 2,5 – 3 litre su içmelisiniz, çünkü sütün önemli bir kısmı sudur.
♦ Kalsiyumdan zengini olan süt, yoğurt ve peyniri düzenli olarak tüketmelisiniz. Her gün 1 adet yumurta veya 1 porsiyon etli sebze veya kurubaklagil yemeği yemeye özen göstermelisiniz.( Size gaz yapıyorsa , uzak durmalı, gaz yapmayanları diyete eklenmelidir.)
♦ A Vitamininden zengin havuç, yeşil yapraklı sebzeler, kayısı gibi besinleri, beslenme programınızda sık bulundurmalısınız.
♦ Vitaminlerin zengin bir kaynağı olan taze sebze ve meyveleri her gün düzenli olarak tüketmelisiniz.
♦ Yediğiniz yiyeceklerin besleyici değerini korumak ve özellikle anemiyi (kansızlığı) önlemeniz açısından,
yemeklerinizle birlikte çay içmemelisiniz.
Annelerin değişik dönemlerdeki günlük enerji ve besin öğelerini karşılamak üzere temel besin gruplarından almaları gereken miktarlar: Beslenme programınızda yer alması gereken temel besin grupları ve içerikleri:
Süt ve süt grubu: Süt ,yoğurt , peynir
Et ve et grubu: Tavuk, balık , yumurta, sakatatlar
Ekmek ve ekmek yerine geçen grubu: Ekmek, tahıllar (mısır, buğday, çavdar, yulaf ), makarna, pirinç, bulgur, çorbalar, un ve undan yapılmış yiyecekler.
Sebze ve meyve grubu: Tüm sebze ve meyveler bu grup içerisindekiler
Yağ grubu: Zeytin Yağı, tohumlar ve yağları (ceviz, fındık, badem, susam v.b), bitkisel sıvı yağlar ( mısırözü, ay çiçek, soya, pamuk v.b), margarin, tereyağı, hayvansal yağlar ( iç yağı, kuyruk yağı)
